"Aan je stand verplicht"

Overmorgen start het WK volleybal voor dames, over drie weken de heren. 

Na de VNL-wedstrijd Nederland – België klonk het na afloop: "Nederland moest natuurlijk winnen, België staat lager op de wereldranglijst." En bij het verlies van de heren tegen Italië: "Logisch, Italië staat bijna bovenaan en is wereldkampioen – winnen was Italiaanse plicht."

Merkwaardige redeneringen. Als een ranglijst vooraf de uitslag bepaalt, kunnen we net zo goed stoppen met spelen.

De dames spelen bij het WK tegen de zogenoemde ‘eitjes’: Egypte, Zweden en Thailand. De heren treffen bij het WK topland Polen, maar ook Roemenië en Qatar – lager op de ranglijst. 

Om te voorkomen dat termen als “aan onze stand verplicht”, “op papier kansloos" of "een eitje” blijven rondzingen, een beschouwing.

Vanuit het publiek gezien vind ik de manier waarop over mindere tegenstanders gesproken wordt, soms respectloos. Alsof je niets kan, als je de underdog bent.

Voor teams en coaches is je zo uitspreken over minder hoog gekwalificeerde tegenstanders zelfs schadelijk. Het creëert druk, maakt dat verliezen voelt als falen en miskent dat sport draait om fouten maken, ontwikkelen en strijd.

Psychologisch onderzoek laat zien dat verwachtingen een directe invloed hebben op prestaties. Als spelers het gevoel krijgen dat ze móéten winnen, verschuift de focus naar het vermijden van verlies, dat werkt verlammend. Je wilt vermijddoelen vermijden; niet uitslaan, niet fout serveren, niet verliezen, niet degraderen, niet afgaan.

Pygmalion

Het zogeheten Pygmalion-effect illustreert dat. In een beroemd experiment van Rosenthal en Jacobson kregen leraren te horen dat bepaalde leerlingen ‘grote groeipotentie’ hadden terwijl deze willekeurig waren geselecteerd. Aan het eind van het schooljaar presteerden deze leerlingen daadwerkelijk beter. Waarom?  De verwachtingen van de leraren leidden tot ander gedrag – meer aandacht, meer kansen – met als gevolg betere resultaten. 

In de sport is het niet anders. Coaches die geloven in spelers of hun team geven vaker feedback en investeren meer in ontwikkeling. 

Het omgekeerde is wellicht nog krachtiger. Lage verwachting leidt ook tot aangepast gedrag bij coaches en teams en uiteindelijk tot minder motivatie en prestaties.

Motivatie speelt hierbij een belangrijke rol en is beschreven in het model van Vroom:

Motivatie = Expectancy × Instrumentality × Valence

Als één factor nul is, is de motivatie dat ook. 

• Expectancy is het geloof dat inspanning leidt tot verbetering. Goede en eerlijke feedback kan dat geloof versterken.
• Instrumentality gaat over het vertrouwen dat prestaties daadwerkelijk beloond worden en vraagt om duidelijke en voorspelbare keuzes. Als spelers het gevoel hebben dat hun inzet niets uitmaakt omdat de coach toch altijd dezelfde basis kiest verdwijnt dat vertrouwen – en daarmee de motivatie.
• Valence verwijst naar de waarde die iemand hecht aan het verwachte resultaat. Als winst gekoppeld is aan iets van persoonlijke waarde zoals het zelf ervaren van groei stijgt de motivatie.

Ranglijsten zijn een weergave van het nu, het zijn geen toekomstvoorspellers. Kortom, coaches – en ook de omgeving – stop met uitspraken ‘aan onze stand verplicht’ of ‘op papier kansloos’.

De uitspraken helpen niemand vooruit en getuigen niet van inzicht in wat motivatie werkelijk stuurt. 

Mijn uitgangspunt: Speel de wedstrijd alsof er geen ranglijst bestaat.

O ja, twee side notes – ik heb geen voetbalanalist genoemd, hetgeen een wonder genoemd mag worden. Bij voetbalanalisten komt "aan je stand verplicht" misschien wel vaker voor dan "de VAR werkt niet. 

En - twee - uiteraard geldt dit advies in het geheel niet voor de coaches van de teams waar ik komend seizoen tegen speel.

---

Schema Nederland

Datum	Tijd	Tegenstander	Uitzending
Vrijdag 22 aug	12:00	Zweden	Ned 1 & NOS Live
Zondag 24 aug	12:00	Egypte	Ned 1 & NOS Live
Dinsdag 26 aug	15:30	Thailand	Ned 1 & NOS Live
Vrijdag 29 aug	12:00 of 15:30	1/8 finale - Servië/Japan (?)	Onbekend, wellicht Ned 1 & NOS Live
Woensdag 3 sep	12:00 of 15:30	1/4 finale - Servië/Japan/Thailand (?)	Onbekend, wellicht Ned 1 & NOS Live
Zaterdag 6 sep	10:30 of 14:30	1/2 finale - USA/Turkije (?)	Onbekend, wellicht Ned 1 & NOS Live
Zondag 7 sep	14:30	finale	Onbekend, wellicht Ned 1 & NOS Live